Öğrendiklerimizin yaklaşık % 10 'unu işiterek öğrendiğimizi biliyor muydunuz? Acaba bu rakam ne ifade ediyor? Önceki sayfalarda okuyarak öğrenmeden bahsetmiştim. En fazla öğrenmenin bu kanalla (görme yoluyla) elde edildiğini (yaklaşık % 80) ifade etmiştim. Buradan hareketle okumadan sonra en fazla bilgi elde edilen kanalın işitme olduğu görülüyor. Bu nedenle bilgi edinmede bu kadar önemi olan dinleme faaliyetinin nasıl olması gerektiği konusu üzerinde duracağım.
Dinleme yoluyla bilgi elde etme organizmayı diğer yollara göre fazla yormaz. Hiç kimsenin müzik dinlemekten şikayetçi olduğunu veya yorulduğunu duymamışsınızdır. Aksine insanlar dinlenmek amacıyla müzik dinlerler. Kitap okurken yorulan bir insan, başkasından dinlerken aynı seviyede yorulmaz. Bütün bunlar öğrenmek için kulakların çok önemli bir kanal olduğunu göstermektedir.
Anlatılacak konuya daha önceden bir ön hazırlık yapılmış olması (ön okuma) derse olan ilgiyi artıracaktır. Bunlarla beraber önceki bilgilerle, öğretmenin anlattıklarını birbiriyle karşılaştırma, bilgiyi zenginleştirme ve bilginin kalıcılığını sağlamada sizin için avantaj sağlayacaktır.
Dinlemenin başlangıcında, uygun bir beden duruşu çok önemlidir. Bedensel açıdan rahatsız olan bir kişinin dinleme yaparken dikkati sık sık dağılır. Göğüs kafesi içeri çökmemiş, omuzlar dik, nefes alıp vermeye uygun beden duruşu derse hazır olmayı ifade eder.
Bir başka dikkat edeceğiniz nokta, bir kişiyi dinlerken ona yakın olmaya çalışmanız. Çünkü konuşana yakın olma, ilginin dağılmasını engeller. Zaten genelde sınıfta arka sıralarda oturanlar (herhangi bir boy problemi yoksa) derse pek ilgi duymayan öğrencilerdir. (Özellikle de yazılılarda arka sıralar daha bir revaçtadır.) Arka sırada oturan bir öğrencinin dikkati, ön sıralardaki hareketlerden, seslerden dolayı sık sık dağılır. Bu nedenle uygun beden duruşunun ardından, ders dinlerken uygun konum da çok önemlidir.
Dersi dinlerken, konuşanın mimiklerine, davranışlarına ve vurgularına dikkat etmek gerekir. Çünkü bu vurgular ve mimikler, konuda hangi noktalar önemli, sınavda soru olarak gelme ihtimali daha yüksek olan kısımlar nerelerdir gibi problemleri cevaplayıcı niteliktedir. Bunun yanında, görsel malzeme olarak sizde bilginin daha kalıcı olmasını sağlayacaktır.
Sadece dersi dinleme de öğrenmenin tam olarak gerçekleşmesi açısından yeterli değildir. Dinlemenin yanında not tutma, bilgiyi bize ait kılacak ve bilginin daha kalıcı olmasını sağlayacaktır. Çok bilinen bir söz vardır. "Alim unutur, kalem unutmaz" diye.
Kesinlikle pasif bir dinleyici olmayın. Sorularla, verdiğiniz örneklerle, öne sürdüğünüz görüşlerle konuya aktif olarak katılın. Böylece hem dersi zenginleştirmiş hem de ilginizi diri tutmuş olursunuz.
Düşünme hızımız, bilgi toplama hızımızdan (dinleme) daha fazla. Bu nedenle beyin boşluk bulduğunda başka şeylere yönelir. Genelde hayal kurar. Bu durum ister istemez derse olan dikkati ve ilgiyi koparacaktır. Öğrenci bunun farkına varır varmaz hemen yeniden bu ilgiyi ve dikkati sağlamaya çalışmalıdır.
Çok önemli bir konuda (örneğin depremle ilgili önemli bir açıklama yapılacağı söylense) konuşma yapılsa nasıl dikkat kesilirsiniz öyle değil mi? Acaba anlatılan konular sizin için çok mu önemsiz ki yeterli ilgiyi göstermiyorsunuz? Öğreneceğiniz bir konudan gelen soruyu doğru cevapladığınızda size bunun puan avantajı olarak döneceğinin hepiniz farkında olmalısınız.


Tekrar
Yapılan araştırmalar göstermiştir ki öğrenilen bilgilerin % 70'i bir saat içinde, % 80'i yirmidört saatte unutuluyor. Altı delinmiş bir kaba devamlı su koyduğumuzu ama dolduramadığımızı düşünürsek bu durumu daha iyi anlarız. Yapmamız gereken şey bu kabı sağlamlaştırmaktır.
Karşımıza unutmayı azaltan en önemli faktör olarak "tekrar" çıkıyor. Peki yapılacak tekrar da dikkat edilmesi gereken noktalar neler? Tekrar yapılırken bunu sürekli ve belli aralıklarla (peryodik) yapmakta fayda var. Bu peryotlar derslik, günlük, haftalık ve aylık olmalıdır. Bunun yanında sınav tarihinden önce kendinize belli bir tekrar dönemi ayırmalısınız.
Her dersin sonunda (45 dakika) yaklaşık beş dakikayı tekrara ayırmanız bilginin kalıcılığını sağlamak açısından oldukça önemli. Bunun ardından on dakika dinlenmek için kendinize zaman ayırın. Her günün sonunda yatmadan önceki son etüdünüzü o gün çalıştığınız dersleri tekrar ederek değerlendirin. Özellikle uykudan önce yapılan bu tekrarın unutmayı engellediği bilimsel olarak ispatlanmıştır. REM uykusu (rüya görülen dönem) döneminde salgılanan bazı hormonların yeni bilgilerin pekişmesine zemin hazırladığı görülmüştür. Yine yapacağınız bir başka önemli iş de sabah kalktığınızda bir gün önceki dersleri tekrar etmektir. Böylece bilgi daha kalıcı bir duruma getirilmiş olur. Haftanın belli saatlerini, ayın belli günlerini tekrar yapmak amacıyla belirleyin.
Tekrar yaparken kendinizin yazdığı özet notları kullanmanız teferruatta boğulmamanız için önemlidir. Bunun yanında bir başkasına anlatarak tekrar yapmanın da büyük faydası vardır. Bu tekrarlar sonucunda konuyu ne derece bildiğinizi ölçmenin yolu bol bol soru çözmektir. Test sorularının yanında önceki ÖSS'lerde çıkmış olan soruların çözülmesi konudaki eksikliklerin belirlenmesi açısından oldukça önemlidir. Yanlış cevaplanan soruların neden yanlış yapıldığı irdelenmelidir. Böylece teorik olarak yaptığınız tekrarı, soru çözerek pratik açıdan da gerçekleştirmiş .
Tekrar yaparken aynı tür dersleri (sayısal veya sözel) çalışmanız sıkıcı olacağı için dikkat dağılmasına neden olacaktır. Sözel ve sayısal derslerin beraber tekrar edilmesi bu açıdan faydalıdır.
Aşırı tekrarın yararından daha çok zararı vardır. Çünkü devamlı aynı uyarıcıya muhatap olan beyin belli bir süre sonra bundan sıkılacak, bu durum da motivasyon bozukluğuna neden olacaktır. O nedenle yukarıda belirttiğim gibi belli periyotlarla bu tekrarın yapılması öğrenciyi konuya daha ilgili kılacaktır.

Teknik Direktör

Bildiğiniz üzere futbol bir takım oyunudur. Takım oyunundan kastım, başarıya ulaşmak için on bir kişinin yeterli olmadığı. Bu işin teknik direktörlük, antrenörlük, yöneticilik gibi çok farklı yönlerinin bulunduğu. Bir futbol takımında futbolcuları maça hazırlayan ve onlara gerekli taktikleri veren kişi teknik direktördür. Teknik direktör, futbolcuların yeteneklerini, hangi mevkide daha başarılı olabileceklerini, oyuncuların ne tür eksikliklerinin olduğunu, ne gibi antremanlarla bu eksikliklerin giderilebileceğini , hangi futbolcuya nasıl bir antreman takviminin uygulanması gerektiğini ve futbolcuları maça konsantre etmenin yollarını belirler ve bunların uygulanmasını sağlar. Tahmin ettiğiniz gibi oldukça zor bir iş.
Futbolu yakından takip ediyorsanız başarılı futbolcuların arkasında işi bilen kaliteli teknik adamların olduğunu görürsünüz. Çünkü futbolcuya uygun hedefler belirlemiş ve gerekli olan çalışma takvimini oluşturmuş, onun motivasyonunu en üst düzeye çıkartabilmiştir.
Öğrenci bir hamurdur ve ona en uygun şekli verecek olan da onu yakından tanıyan öğretmenidir. O nedenle her bir öğrencinin, kendisini çok iyi tanıyan, bir nevi teknik direktörlük yapabilecek öğretmen bulmasında büyük fayda var. Sizin için en uygun hedefleri belirlemede, çalışma alışkanlığınıza ve kapasitenize uygun ders programı hazırlamada böyle bir öğretmenin çok önemli yardımları olacaktır.
Kaliteli dershanelerde böyle bir olanak öğrencilere sağlanıyor. Elinizden geldiğince bu öğretmenlerinizle yakın diyaloga geçmeye çalışın. Eğer dershaneye gitme durumunuz söz konusu değilse okuldaki öğretmenlerinizden istifade edebilirsiniz. Bu imkanların hiçbirine sahip değilseniz, yakın çevrenizde olup da üniversitede okuyan veya üniversiteden mezun olanlardan (bu çarktan geçenlerden) yardım alabilirsiniz.
Çokça sorulan sorulardan birisidir çalışma programının nasıl olması gerektiği. Şunu hiçbir zaman unutmayın ki öğrencilerin çalışma alışkanlıkları, çalışma kapasiteleri, anlama ve algılama düzeyleri, çalışma ortamları birbirinden farklıdır. Bu nedenle kişiye özel (spesifik) çalışma programlarının başarıyı daha çok artıracağına şüphe yok. Bu konuda öğretmenlerinizden yararlanmanız gerekiyor. Ama yine de planlamanın genel hatlarından bahsedeceğim.


Planlama
Planlama, hayatın her safhasında gerekli ve önemli olan bir kavram. Hedef tespitinin ardından o hedefe ulaşmak için uygun bir planlama yapma, başarının temel koşularından birisi. Peki, planlama nasıl yapılmalı, hazırlanacak olan yol haritası herkes için aynı mı?
İlk olarak şunu belirtmem gerekiyor; yapılacak planın ana hatları aşağı yukarı herkes için aynıdır. Farklılıklar kişisel özelliklere göre ortaya çıkmaktadır. Örneğin birisi için günde üç saat çalışma yeterli olabilirken diğer bir öğrenci için bu rakam beş-altı saati bulabilmektedir. Bir öğrencinin matematik çalışması gerekirken diğer bir öğrencinin fen derslerine ağırlık vermesi şart olabilir. Peki bu kadar farklılık niye? Öğrencilerin zeka potansiyeli, bilgi birikimi, çalışma alışkanlıkları, çalışma koşulları vb faktörler bu farklılığı oluşturuyor. O nedenle herkes için % 100 genel geçer olabilecek bir ders çalışma planından söz etmek yanlış olacaktır.
Şimdi gelelim planlamanın genel hatlarının nasıl olacağına. İlk olarak planlamanın hangi periyotları içermesi gerektiğinden bahsedeyim. Planlamanın periyotlarını saatlik, günlük, haftalık ve aylık olarak düzenleyebiliriz. Bunun yanında kişinin durumuna göre iki ya da üç ayda bir olmak üzere bir başka periyot dilimi de belirlenebilir.
Saatlik periyodu değerlendirirken dikkat edilmesi gereken nokta, çalışma süresinin bir saat içinde ne kadar olacağı, dinlenmeye ne kadar süre ayrılacağıdır. Yapılan araştırmalar -her ne kadar kişilerin konsantrasyon eşikleri % 100 birbirini tutmasa da bir öğrencinin eğer çalıştığı ortamda, fiziksel ve ruhsal durumunda bir anormallik yoksa 20 ila 40 dakika arasında dikkatini bir konu üzerinde yoğunlaştırabildiğini ortaya koymuştur. Bu rakam kişinin derse olan ilgisine, dersin zorluk ya da kolaylık düzeyine vb unsurlara göre az da olsa farklılık gösterebilmektedir. Bu araştırmaları göz önünde tutarak ideal bir çalışma süresinin 40-45 dakikanın altına inmemesinde fayda olduğunu söyleyebiliriz. Her ne kadar araştırmalar 40 dakikayı üst limit olarak ortaya koysa da, kısa aralıklarla yapılan molalar dikkatin sık sık dağılmasına sebebiyet verecek, bu durum da konsantrasyonun bozulmasına zemin hazırlayacaktır. O nedenle 40 ya da 45 dakika ders çalıştıktan sonra 5 dakika çalışılan konunun tekrarına, 10 ya da 15 dakikayı dinlenmeye ayırmak doğru bir yol olacaktır. Tekrar yapmaktan amaç, unutmayı asgari düzeye indirmektir.
Peki, bu rakamlar herkes ya da her ders için genel geçer mi? Genel geçer demek çok keskin bir ifade olur. Öğrencinin konu çalışmasına ya da soru çözmesine göre bu rakamlar değişiklik gösterebilir.
Günlük planlamada dikkat edilecek temel nokta, kaç saat çalışılacağı ve bu çalışmanın hangi saatlerde ola-cağı konusu. Günde kaç saat ders çalışılacağı konusu öğrencinin durumuna göre farklılık gösterir. Ancak çalışmanın esası değişik branşların aynı gün içinde çalışılmasına dayanmalıdır; çünkü insan beyni aynı tür konular üzerinde uzun süre yoğunlaşmak istemez. Benzer dersler aynı gün içerisine yığılırsa beyin bundan yorulur. Örneğin sayısaldan sınava hazırlanan bir öğrencinin günde dört saat ders çalıştığını varsayarsak, bu dört saatin tamamını sayısal derslere ayırması beyni monotonluğa itecektir. O nedenle yapılması gereken, sayısal derslerin arasında sözel branştan bir dersin de çalışılmasıdır. Günlük çalışmalarda dikkat edilmesi gereken temel noktalardan birisi de uyumadan önce yapılan son etüdün o gün çalışılanların genel tekrarına ayrılmasıdır. Daha önce de belirttiğim gibi tekrar, unutma oranını azaltacaktır. Özellikle uyumadan önce yapılan tekrarlar, beyin uyku sırasında dış uyarıcılara kapalı olduğundan, unutma oranını düşürecektir. Son senelerde yapılan araştırmalar sonucunda uyku sırasında beynin bilgileri yeniden düzenlediği ortaya çıkmıştır.
Uyumadan önce bir sonraki gün nelerin çalışılacağını, hangi kaynaklardan yararlanılacağını, kısaca ertesi günün planını kafada yeniden hazırladıktan sonra uykuya dalmak faydalı olacaktır. Çünkü beyin sürpriz yaşamak istemez.
Acaba insan zihni, hangi saat dilimlerinde verimli öğrenmeye daha elverişlidir? Araştırmalar, uyanıklık veren hormonların yoğun olarak sabah saatlerinde salgılandığını ortaya koymuştur. Özellikle sabah saat 8 ile 11 arasında bu hormonlardan biri olan “kortizol” miktarında artış görülmektedir. Buradan çıkarılacak sonuç; günlük çalışma programında, çalışma yoğunluğunun ya da daha fazla zihinsel efor gerektiren derslerin bu zaman dilimlerinde çalışılmasının daha uygun olacağıdır. Bunun dışında verimli öğrenmenin olabileceği başka bir saat dilimi yok mu diye aklınıza bir soru gelmiş olabilir. Tabi ki var... Öğleden sonra 4-6 aralığı da zihinsel aktivitenin yüksek olduğu dilim. Bu iki zaman dilimine denk gelecek biçimde çalışma programında düzenleme yapmak çalışmayı verimli kılar.
Peki, beynin algılama ve düşünme gücünün zayıfladığı zaman dilimleri hangileridir? Uzmanlar, öğle vakitlerinde bedenin dinlenme ağırlıklı hormonların etkisi altına girdiğini, bu nedenle bu saatlerin uyku ya da dinlenme vakti olarak ayrılması gerektiğini ifade ediyorlar. Bunun dışında gece saat 10 -11 aralığında vücudun uykuya hazır bir yapı aldığını söyleyebiliriz. Verdiğim bu rakamlar genel-geçer rakamlar. Tabi, kişi senelerden beri farklı çalışma alışkanlıkları kazanmış ve onu devam ettiriyor olabilir. Örneğin gece, daha rahat çalışıyor olabilir ya da çalıştığı mekan o saatlerde her açıdan ideal bir mekan haline gelebilir (Küçük kardeşi olanlar için gece çalışma olanağı daha fazladır). Bu tip öğrenciler, çalışma programını kendi koşulları içerisinde düzenleyebilirler.
Şimdi gelelim haftalık ve aylık çalışma programı yapılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği konusuna. Haftalık çalışma programı yapılırken her öğrenci kendi pozisyonuna, alışkanlıklarına göre çalışma saatlerini belirlemelidir. Örneğin, çalışma alışkanlığı olmayan bir öğrencinin sene başında ütopik bir anlayışla günlük 6-7 saatlik bir çalışma programı oluşturması son derece yanlıştır. Çünkü öğrenci bu programı birkaç gün uygulasa bile belli bir süre sonra teklemeler, aksaklıklar başlayacaktır. Bu olayı peş peşe birkaç defa yaşayan bir öğrenci zamanla "başaramayacağım" duygusuna kapılarak kendine olan özgüvenini kaybeder. Ondan sonra dikiş tutturması oldukça zor olur öğrencinin.